سگ ها در ایران باستان

سگ ها در ایران باستان از جایگاه ویژه ای برخوردار بوده اند

سگ ها جزئی از زندگی و فرهنگ جهان برای هزاران سال هستند بسیاری از جوامع گذشته از سگ ها به عنوان همراهان خود نگهداری میکرده اند. در هنر، ادبیات و مذهب گذشته ایرانیان سگ از جایگاه خاص و با اهمیتی برخوردار بوده است.

در ایران باستان سگ را فرستاده ای از جانب پروردگار میدانستند و بر این عقیده بودند که سگ دارای سه بخش وجودی شامل نیمه انسانی، نیمه وحشی و نیمه الهی می باشد.

طی باورهای دینی ایرانیان باستان سگ ها یکی از اجزای اصلی در مراسم تدفین مردگان بوده اند و همچنین در مرکز توجه در زندگی بعد از مرگ بشمار میآمده اند. بنابر باور ایرانیان هر جور که انسان در این دنیا از سگ مراقبت  کند ملاکی برای او در زندگی پس از مرگ خواهد بود و بر آن اساس مورد قضاوت الهی قرار میگیرد.

پارسیان سگ ها را برای محافظت، گله داری و شکار نگهداری میکرده اند اما تحقیقات باستان شناسی اخیر این را نشان میدهد که علاوه بر این موارد ایرانیان از سگ برای مصاحبت نیز نگهداری میکرده اند و او را به عنوان عضوی از خانواده میدانسته اند.

یکی از نژادهایی که در آن دوران بسیار ارزشمند بوده است و در متون بسیار به آن اشاره شده است سگ چهار چشم بوده است(سگ سیاهی که دو خال بالای چشم ها دارد مانند نژاد ژرمن شپهرد راتوایلرو…)حتی پس از ورود اسلام به ایران باوجود محدودیتهایی که در اسلام جهت نگهداری از سگ ها بود حضرت محمد اجازه نگهداری از برخی از این سگ ها را به مسلمانان اعطا فرمود. در اسلام اجازه نگهداری از سگ گله و سگ شکاری داده شد.

اهلی سازی و نژادها

کی و کجا اولین بار سگ اهلی شد مشخص نیست. ولی شواهد نشان میدهد که اولین بار سگ در نزدیکی شرق نزدیک به ۱۲۰۰۰ سال قبل از میلاد مسیح اهلی شده است(مانند سگ هایی که با انسان های نخستین در غارها یافت شده اند) طی تحقیقات استخوان شناسی  یک باستان شناس بنام فرانک هول(frank hole) اهلی شدن کامل سگ در ۵۵۰۰ سال قبل از میلاد مسیح رخ داده که این زمان را براساس نشانه ها و علایم بوجود آمده برروی استخوان ها تخمین زده اند که نشانه های اهلی شدن برروی آنها وجود داشته است. البته تحقیقات جدیدتری در این زمینه وجود دارد که ما در مقاله اهلی شدن سگ ها آن را بصورت کامل شرح داده ایم.

طبق نقش نگاره ها و کاشی های بدست آمده از دوران قدیم اهمیت بالای سگ کاملا مشخص است.

این اهمیت علاوه بر نقش نگاره ها در نوشته های کنده کاری شده و لوح ها نیز مشهود است. در روستای کشاورزی در جنوب ایران که قدمتی ۸۰۰۰ ساله دارد نمونه هایی از این الواح یافت شده است.

در دهلران و چغامیش که هر دو در استان خوزستان واقع شده اند نیز تصویر نگاری های طبیعی بر روی کوزه هایی یافت شده است که این آثار نژاد سالوکی  (به آن گزال نیز گفته میشود) که سگ شکاری ایرانی میباشد را به تصویر میکشد که این نقوش بعدها در ابعادی بزرگتر در شوش نیز (۴۳۹۵سال قبل از میلاد مسیح) یافت شده است.

نقش و نگارههای سگ سالوکی در کاسه هایی مربوط به آن دوران یافت شده است که نکته قابل توجه درمورد این کاسه ها این است که این کاسه ها صرفا جهت تزیین استفاده میشده اند و برای سرو غذا مصرف نمیشده اند که این خود تحسین کردن و مهم بودن سگ در آن دوره را به ما نشان میدهد.

در اغلب نقش نگاره ها سگ سالوکی نشان داده شده است ولی ایرانیان باستان علاوه بر این نژاد نژادهایی چون آلابای ، ماستیف ایرانی و نژاد پژدر(ماستیف کردی) را نیز نگهداری میکرده اند. تاریخ نگار رومی به نام كلوديوس  یا  آليان  Claudius Aelianus که در آن زمان بر روی کاراکتر حیوانات کار میکرده است در نوشته های خود به این نکته که ایرانیان چهار تیپ اصلی سگ را نگهداری میکرده اند اشاره کرده است که همان چهار نژاد اشاره شده در بالا میباشند.

سگ در اسطوره ها و افسانه ها ایران باستان

با وفایی سگ ها و نقش آنها به عنوان محافظ منشا اصلی در اسطوره ها است در داستان های قدیمی فارسی به این اشاره شده است که حیوانات از گاو-ایو-داد (gavaevodata) (در متون قدیمی  گاوایوداد نام نخستین گاو آفریده شده و یکی از شش آفرینش ازلی اهورا مزدا در جهان مادی، و پدرِ اساطیریِ همه حیوانات سودبخش است.) بوجود آمده اند که مرگ آن باعث حیات بخشیدن به دیگر حیوانات شد.

در اساطیر سگ بسیار با سیمرغ مرتبط است، سیمرغ پرنده خرد و اندیشه با بدن طاووس مانند که سر او شباهت هایی با سگ دارد و پنجه های او مانند پنجه های شیر است.

طبق افسانه ها سیمرغ عمری طولانی حدود ۱۷۰۰ سال دارد. سیمرغ بعد از مرگش و سوختن در آتش به شکل ققنوس دوباره متولد میشود و همانطور که میدانیم ققنوس بسیار در تولد رستم قهرمان ایرانیان نقش داشته است.

در وجود سیمرغ بخشی از خلق او باوفایی میباشد که وجود این باوفایی بدلیل انعکاس سگ در این موجود می باشد.

قابلیت محافظ بودن سگ مرکز اصلی توجه متون های اسلامی  و هدف از خلقش میباشد که در تمامی متون قرن هفتم به بعد مشاهده میگردد.

در یکی از این متون آمده است وقتی خداوند آدم و حوا را از بهشت راند، شیطان حیوانات وحشی را مجبور کرد که به آنها حمله کنند.

سپس خداوند به یک سگ ماده برای محافظت از حوا و یک سگ نر برای محافظت از آدم روح دمید.

در اغلب متون اصل توجه برروی با وفایی سگ است، ولی علاوه بر آن بر دشمنی سگ با حیوانات وحشی به خصوص گرگ نیز اشاراتی شده است.

سگ در مذهب

یک متن از ادبیات اسلام اینگونه بازگو کرده خدا برای حفظ آدم از شر شیطان مواردی را فرستاده که او را در زمین یاری رسانند.

یکی از مواردی که خداوند برای آدم آنرا انجام داد اهلی کردن سگ بود و از آن به بعد سگ در خدمت انسان درآمد و محافظ انسان شد.

اینکه چه موقع و کجا سگ اهلی شده است بصورت علمی و دقیق مشخص نیست. اما در مذاهب پارسی بسیار قدیمی کیفیت زندگی پس از مرگ انسان کاملا به رفتار او‌ با سگ ها در زندگی دنیوی ربط داشته است.

در مذهب کهن سگ را  پاک و حافظ انسان میدانسته اند و آن را شایسته تحسین میدانسته اند.

سگ در ایران باستان بسیار برای مراسم خاکسپاری مردگان اهمیت داشته و از او در مراسمی بنام سگدید استفاده میکرده اند.

بر اساس عقاید آنها این کار را برای دو هدف انجام میشده است:

• اول اینکه سگ تشخیص میداد که آیا فرد واقعا فوت کرده است یا نه
• دوم اینکه سگ میتوانست تمام ارواح شیطانی اطراف شخص مرده را ترسانده و دور کند. در متون باستانی سگ در زندگی پس از مرگ هم نقش داشته است.

سگ در زندگی روزانه مردم ایران باستان

در متون قدیمی توصیه شده که از سگ باردار باید مراقبت شود، برای توله های آنها خانه های خوب و امن محیا گردد.

بطور واضح برای کسی که سگی را بیازارد تنبیه در نظر گرفته شده است.

حتی در مورد غذای سگ هم بسیار توصیه هایی وجود دارد. توصیه تغذیه با 3 وعده غذای ولرم و خوش کیفیت شده است.

همینطور غذا نباید آنقدر سفت باشد که به دندان حیوان آسیب وارد کند.

در جایی دیگر اشاره به مراقبت از سگ های آسیب دیده شده است. این عمل از فضایل انسانی در آن دوران محسوب میشده است.

در دین ایران باستان، سگ به عنوان یک هدیه از سمت پروردگار محسوب و خداوند آن را بعنوان محافظ انسان قرار داده بود.

در آن دوره قوانین خاصی برای سگ در اجتماع وضع شده بود.

بطوریکه اگر کسی به طور غیر عمد به سگ کسی آسیب میزد، باید برای تغذیه و مراقبت آن سگ تا زمان بهبودی پول پرداخت میکرد.

در آن زمان بسیار به سه نوع کاربرد برای سگ اشاره شده است، که شامل:

• سگ شکاری: نژاد سالوکی و سگ شکاری افغانی
• سگ محافظ: آلابای و سرابی
• سگ گله: پژدر و سرابی

این نژاد ها برای تولید غذا و نگهداری از آن به صاحبان خود یاری میرسانده اند.