اشتراکات بسیار زیادی بین مردم بین النهرین و دنیای مدرن به عنوان خواستگاه قلّاده وجود دارد. در سراسر دنیای باستان از چین تا روم نقش و نگاره های بسیاری از سگ وجود دارد که در اغلب این نگاره ها سگ ها دارای قلاده می باشند.
حتی در برخی مناطق این باور که خدایان قلاده سگ ها را میبینند وجود داشته است. در نتیجه همین عقاید، بسیاری از قلاده ها مانند آثار هنری میساخته اند.
قدیمیترین قلاده سگ بشکل امروزی در تمدن میان رودان یافت شده است.
همانطور که واقفید در مورد چگونگی اهلی شدن سگ ها بین دانشمندان و باستان شناسان اختلافات زیادی وجود دارد، بنابراین در مورد اختراع و ساخت قلاده در بین النهرین هم نمیتوان نظر قطعی داد.
تقریبا استفاده از قلاده نیز همانند ارتباط بین سگ و انسان و اهلی شدنشان در مکان ها و زمان های متفاوت رخ داده است. ولی در بین النهرین قدیمی ترین نشانه ها از قلاده که بسیار شبیه به قلاده های مورد استفاده در دنیای امروزی می باشند یافت شده است.
سگ ها در بین النهرین بسیار محترم شمرده میشده اند.
در بین النهرین الهه گولا(Gula) که الهه خورشید و عدالت بوده، معمولا با یک سگ در کنارش نقش نگاری شده است. در متون باستانی گولا الهه شفابخش سومری بود.
از آن دوران تصاویر، سنگ نوشته، مجسمه و کنده کاری های بسیاری به مقاصد مختلفی ساخته شده اند، که در خیلی از آنها نقش سگ همراه با قلاده کاملا مشهود است.
درعصر حاضر رد قلاده و سنت بستن آن هنوز پابرجا است. بهترین سن جدا شدن سگ از مادرش 8 هفتگی است، و وقتی ما سگی را از بین توله ها بر میگزینیم بر گردن آن قلاده ای به عنوان نشان می آویزیم، تا زمانی که او را از مادرش جدا کنیم.
این را یک رسم همیشگی و نانوشته است که در سراسر دنیا از اجداد ما به ما رسیده است.
ومیتوان ریشه این حرکت انسان را در رسم چندین هزار ساله جستجو کرد که به صورتی نمادین از اجداد و اعصار گذشته برای انسان مدرن به جا مانده است و قدمتی بسیار کهن دارد.
امروزه قلاده ها با متریال گوناگون و مختلف ساخته میشوند ولی نکته قابل توجهی که وجود دارد این است که طراحی ابتدایی آنها تقریبا بدون تغییر باقی مانده است.
این امر ارتباط ریشه ای بین انسان و سگ ها را نشان میدهد، در بین النهرین این ارتباط در جنوبی ترین نقطه آن که سومر نام دارد در حدود 3300 قبل از میلاد مسیح یافت شده است.
میتوان سومریان را مخترع بسیاری از چیزهایی که ما امروزه نیز آنها را بدون تغییر استفاده میکنیم دانست. از آن جمله میتوان به مواردی مانند:
- تعیین عدد شصت برای دقیقه و ساعت
- تقسیم روز به دو قسمت 12 ساعته
- تعریف ساعت کاری و زمان اتمام آن
- قرار دادن یک روز تعطیل در هفته
که همگی از دوران سومریان باقی مانده است را نام برد.
تمام این موارد و موارد بسیار دیگری را میتوان اختراع سومریان دانست. باستان شناسی به نام کرامر (KRAMER) تمام اختراعات سومریان را جمع آوری کرده است ولی قلاده یکی از مواردی است که آقای کرامر آنرا جز اختراعات سومریان نمی داند، چون معتقد است که قلاده بسیار قبل تر از سومریان وجود داشته است.
سگ ها در ادبیات
ایسوپوس (564 قبل از میلاد) نویسنده بسیاری از آثار یونانی در مورد سگ نیز افسانه و داستان های بسیاری دارد، ولی خیلی قبل تر ازاینکه ایسوپوس افسانه هایش را بنویسد سومری ها در این امر بسیار پیشرفت داشته اند.
سومری ها در مورد سگ حدود 83 ضرب المثل و افسانه داشته و در واقع میتوان گفت ایسوپوس افسانه هایی از یونان باستان و افسانه های سومری را برگزیده و نوشته است.
در ادبیات سومری ها داستان هایی که در آنها دلیل اینکه چرا سگ ها به خدمت انسان ها درآمده اند را بازگو میکند.
قلاده سگ و آویزها
در تمامی نقش و نگارهایی که از سگ ها از زمان سومریان وجود دارد قلاده هم مشهود است.
یکی از این نقش نگاره ها یک کاروان از سگ های ماستیف که وارد شهر میشده اند به همراه نگه دارندگان شان نشان میدهد.
در این نقش نگاره نحوه نگهداری این سگ ها و راه رفتن آنها جایگاه بسیار بالای آنها را نمایش میدهد.
قلاده این سگها در لوح مشهود و گمان میرود که از چرم ساخته شده است.
به هر حال تصاویر و اشیا دیگری از سگ ها متعلق به آن دوران یافت شده، که مطالب زیادی را برای ما روشن میکند.
یک آویز طلایی از سگ مربوط به 3300 سال قبل از میلاد مسیح در یکی از شهرهای سومری ها یافت شده است.
امروزه از این آویز در موزه بوستون آمریکا نگهداری میشود.
یک سگ نژاد سالوکی در این آویز که برگردن آن قلاده ای پهن، با خطوطی تزیین شده بسته شده است مشهود است.
سگ سالوکی از نژادهای مهم در میان رودان محسوب میشده.
لوح دیگری در نینوا به شکل استوانه ای یافت شده که در آن اشاره های زیادی به نژاد سالوکی وجود دارد که نشان دهنده اهمیت این نژاد در آن دوره میباشد.
قلاده دیگری نیز از آن دوران با سنگهای گران بها مزین شده است.
این قلاده نشاندهنده این است، که احتمالا این سگ برای خانواده ای اشرافی بوده است که صاحب سگ این قلاده را برای محافظت از او در برابر موارد طبیعی و همچنین برای موارد ماورالطبیعه به گردن او بسته است.
سگ های نمرودی
بهترین مورد از این دوره، در شهر کالهو(kalhu که از قرن 19 به بعد به نمرود معروف گردید) مجسمه 5 سگ که در سال های 1951-1952 توسط باستان شناسی به نام Max mallowan (همسر نویسنده معروف آگاتا کریستی) یافت شده است.
این نمادها قدرت حفاظتی بین النهرین را نشان میداده اند. در بین النهرین الهه های بسیاری وجود داشته است و مردم اعتقادات مختلفی داشته اند.
اعتقاد به وجود شر به اشکال مختلف (مانند روح و موارد ماورالطبیعی دیگر) که در جهان در گردش هستند در آن دوران وجود داشته است. و سگ ها را محافظانی در برابر این شرها میدانسته و این مجسمه ها براساس این اعتقاد ساخته شده اند.
دیرین شناسی بنام اسکولار جرمی بر این عقیده است که ساخت اینگونه مجسمه ها و سمبل ها مربوط به خدا و الهه خاصی نبوده اند. بلکه فقط بخاطر خصلت محافظ و مقاومت که در سگ وجود دارد این مجسمه ها ساخته میشده اند که مردم را در مقابل شر محافظت کند.
محافظ، شفا دهنده و راهنما
همانطور که قبلا اشاره شد گولا که یکی از الهه های آن دوران در لوحی با سگی که در کنارش نشسته و روبروی آنها مراجعه کنندگان وجود دارند نشان داده شده است.
سگ الهه گولا در واقع برای درمان استفاده میشده است و بزاق او را درمانی میدانسته اند. مثلا تصویر زیر یکی از آن موارد است که در آن به وضوح مشخص است که لیش سگ در دست گولا قرار دارد و مراجعه کننده ای روبروی آنها مشغول صحبت کردن می باشد.
به طور کلی سگ ها به دلیل داشتن غریزه محافظ بودن شان در آن دوران بسیار از جایگاه بالایی برخوردار بوده اند(مقاله سگ ها در ایران باستان را مطالعه بفرمایید) و مجسمه و نقش نگاره های بسیاری از آنها در آن دوران وجود دارد به عقیده مردم باستان سگ ها تنها در این دنیا محافظ انسان نیستند بلکه در زندگی پس از مرگ هم بسیار اهمیت دارند و از انسان محافظت میکنند.
برای کودکان در آن دوران سگی بر میگزیدند که با او بزرگ شود؛ این همراهان بازی گوش علاوه بر اینکه از کودکان محافظت میکردند آنها را از شروشیطان دور نگاه میداشته اند.
قلّاده سگ ها و نژادها
قلاده های ابتدایی بسیار شبیه به طناب بوده است. طی گذشت زمان قلاده به نواری از چرم پهن که دور گردن حیوان میبستند تبدیل شد.
قلاده ها برای محافظت از گردن سگ در برابر حمله حیوانات دیگر به این شکل درآمده است.
با تجسم بر روی کتیبه ها و مجسمه ها این قلاده ها حلقه ای برای اتصال لیش داشته اند.
اغلب لیش های ابتدایی را از طناب میساخته اند. بعدها با پیدایش آهن هم از طناب و هم از زنجیر استفاده میشده است.
از متریال مرغوب در ساخت آنها استفاده میشده است.
لوحی مربوط به 2000 سال قبل از میلاد مسیح در بورسیپا که یک سگ تنومند را در کنار یک مرد نشان میدهد.
دور گردن این سگ قلاده ای که دوبار به دور گردن حیوان پیچیده شده و دارای حلقه ای که به لیش متصل است میباشد. این قلاده بسیار شبیه قلاده های امروزی می باشد.
در سال 1976 تمدنی باستانی مربوط به دوران ایلامی در مرو کشف شد. تندیس سگهای از جنس نقره مربوط به 1700-2300 سال قبل از میلاد مسیح یافت شد.
سوراخی در بالای این مجسمه ها نشان میدهد از داخل آن ها بندی رد میشده و به عنوان گردنبند از آن ها استفاده میشده است.
این مجسمه ها در حال حاضر در موزه لوور پاریس نگهداری میشوند.
قلّاده در مد و فشن
بستن گردنبندهایی مانند قلّاده در صنعت مدوفشن بسیار پرکاربرد بوده است.
یکی از ملکه های آن دوران به عنوان نشانه ای از خانواده سلطنتی گردنبند قلّاده ای طلا مزین به جواهرات و سنگ لاجورد داشته است.
از آن دوران طرح های پیچیده ای از گردنبد به شکل قلّاده که نشان دهنده اهمیت این کالا در آن دوران بوده وجود دارد .
